Spacjalizm

Spacjalizm (wł. movimento spaciale 'ruch przestrzenny' od łac. movēre 'poruszać się' i spatium 'przestrzeń') – ruch artystyczny w malarstwie XX wieku, zapoczątkowany przez Lucio Fontanę ogłoszeniem manifesto blanco ('biały manifest'). Manifest został ogłoszony w 1946 r. w Buenos Aires. Kolejny manifest Primo manifesto dello Spazialismo został wydany rok później w Mediolanie i tę datę uważa się za początek owego ruchu.

Jednym z głównych założeń kierunku jest dążenie do przełamania dwuwymiarowości dzieła malarskiego. Niektórzy malarze stosowali w tym celu asamblaż, czyli wklejanie na płótna różnych obiektów pozamalarskich – potłuczonych talerzy, a nawet opony samochodowej. Lucio Fontana natomiast w bardzo prosty sposób włączył w płaską przestrzeń trzeci wymiar – poprzez przerwanie płótna. Fontana wystawiał więc w europejskich galeriach (w latach 1949–1951) przecinane przy pomocy brzytwy lub rozdzierane, niezamalowane płótna. Poprzez powstałe szczeliny widać było znajdujące się za obrazem przedmioty, w sposób optyczny włączone w sferę płaskiego dzieła.

Jak przyznał sam prekursor spacjalizmu, pomysł ów był dziełem przypadku. Fontana przypadkowo rozdarł jedno ze swoich płócien podczas przygotowywania wystawy w Paryżu, i zastanowiło go formalne znaczenie powstałego "okna".

Sam gest był wielokrotnie oceniany przez krytyków jako bezcelowy, a fontanowskie obrazy (tzw. Spacjale – wł. Spaziali) za nieatrakcyjne^[kto?]. Pomysł wydaje się jednak genialny w swojej prostocie i może być uznany za doskonały sposób przełamania płaskości dzieła malarskiego. Do takiego podejścia nie skłania jednak postawa samego Fontany, który z lubością rozpisywał się o ideologicznych implikacjach swojego gestu. W wydanym w 1951 r. Manifeście sztuki spacjalnej pisał m.in. o "erze spacjalnej". Pisał: "Nie chcę tworzyć obrazu, chcę otworzyć przestrzeń, stworzyć dla sztuki nowy wymiar, związać ją z kosmosem w całej jego rozciągłości, z nieskończonym poza płaską powierzchnią obrazu".

Według założeń spacjalistów ich obrazy miały być syntezą ruchu, czasu, przestrzeni i barwy uzyskaną dzięki nowym technikom.